مشکلات تفاوتهای فرهنگی در سنین کودکی
مژگان عطار-کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
زمانهای قبل از شروع مدارس برای روانشناسان کودک و نوجوان برهه حساسی است.یکی از موضوعات رایج در این دوران ترسهای بازگشت به مدرسه در بچه ها، خصوصا کودکانی است که وارد مقطع جدید می شوند و یا بهر دلیلی مجبور به تعویض مدرسه قبلی خود هستند، چرا که حضور در مدرسه جدید همواره با چالش های زیادی روبرو ست.علاوه بر تنشهایی که تمامی کودکان در هنگام عوض کردن مدرسه با آن روبرو می شوند، بچه هایی که از دسته اقلیتهای جامعه هستند فشار مضاعفی را نیز تحمل می کنند.
در کشورهایی با تنوع فرهنگی زیاد مثل ایران، یکی از مشکلات اقلیتها، پذیرفته شدن در جمع دوستان در مدرسه است.بچه ها در سنین مدرسه اهمیت زیادی به روابط دوستانه می دهند و به دلیل کمبود آموزش های فرهنگی، بچه هایی که در گروه اقلیت(نژاد، فرهنگ، دین و…) قرار می گیرند توسط همسالان طرد می شوند.این آموزشهای نادرست ریشه در خانواده و اجتماع و سوگیری های ناعادلانه نسبت به قومیت ها، نژادها، مذاهب و… دارد. فرهنگ پذیرش تفاوتها امری مهم و حیاتی است که متاسفانه مورد غفلت زیادی قرار گرفته است.
آموزش تعصب و احترام از چه زمانی شروع می شود؟
هنگامی که کودکان به سنین مدرسه می رسند یکی از وظایف مهم والدین و اولیای مدرسه، اموزش تفاوت بین تعصب و احترام به آنهاست.احترام گذاشتن به عقاید دیگران و در عین حال بیان کردن نقطه نظرات خود بدون تعصب نسبت به آنها، مهارتی ست که باید از همان ابتدا در قالب بازی ها و گفتگوها مستقیما و در قالب یادگیری های مشاهده ای به صورت غیر مستقیم به کودکان آموزش داده شود.
کودکانی که از نژادهای مختلف مذهبی، فرهنگی، اخلاقی و… هستند همواره نگران کلیشه ها، جهت گیری های منفی و یا حتی دوست نداشته شدن توسط همسن و سالان خود هستند.گاهی ممکن است مشکلات اضطرابی پیرامون مورد تهدید، قلدری، طرد و خشم همسالان قرار گرفتن در کلاس درس و زمین بازی مدرسه نیز نشان دهند.گاهی شدت این مشکلات به حدی میرسد که بچه هایی که در اقلیت هستند از حضور در گروه همسالان سر باز بزنند و خانواده را با چالشهای جدی روبرو سازند.
بچه های دیگر نیز ممکن است در منزل و یا جامعه این آموزش را دیده باشند که ترس و عدم اعتماد به گروه های اقلیت، کاملا منطقی و پذیرفته شده است.
برایند هر دو دیدگاه گاهی باعث می شود کلاسهای درسی و در کل مدارس تبدیل به محیط های ناامن و ناسالم شوند.
معلمان، والدین، اولیای مدرسه و مشاورین مدرسه و کودک باید در این رابطه هشیار باشند و کودکان را تشویق به سوال پرسیدن کنند و از آنها بخواهند ترسهایشان را در مورد دیگران، طرد شدگی بخاطر تفاوت، خشم همکلاسی ها و موضوعات این چنینی ابراز کنند و با کمک بزرگتر ها با آنها کنار بیایند.
چگونه با بچه ها در مورد تعصب و احترام صحبت کنیم؟
هرچند که این دسته مکالمات سخت و پیچیده هستند اما برای ایجاد جو اعتماد و مکالمات باز پاسخ راههای زیادی وجود دارد.در ادامه برخی از جملاتی که می تواند به همه دست اندرکاران پرورش کودکان در باز کردن صحبت کمک کند، آورده شده است:
- از بچه ها بپرسید چه چیزی در مورد شروع مدرسه آنها را هیجان زده و چه چیزی آنها را نگران میکند.
- اگر کودک به اندازه کافی بزرگ است از او بپرسید چه فکر و احساسی دارند زمانی که اخباری را مشاهده می کنند که شامل تعصب و احترام می شود؟
- از کودکان بپرسید چه چیزی در مورد «نژاد پرستی» و یا «تعصبات مذهبی» می دانند؟این کلمات چه معنی ای می دهند؟ با شنیدن آنها چه حسی پیدا می کنند؟ این واژه ها به چه روش هایی در رفتار دیگران نمایش داده می شوند؟
- از بچه ها بپرسید آیا تا به حال تجربه قلدری، پرخاش و طرد را به دلیل رنگ پوست، لهجه، گرایشات مذهبی، فرهنگ، زبان و یا ملیت داشته اند؟
- از کودکان سوال کنید واژه «احترام» به چه معناست و چگونه بنظر می رسد؟چه روشهایی وجود دارد که این کلمه در رفتار افراد بروز پیدا کند.
از آنجایی که تعصب و احترام مفاهیمی انتزاعی هستند، لازم است با کودکان به زبان ساده و در حد سن و درک کودک صحبت شود تا بچه ها قادر به دریافت موضوع باشند.
علاوه بر این باید کودک را به تعامل با یکی از اولیای مدرسه که برای کودک به عنوان فرد امن شناخته می شود و یا از طریق والدین به او معرفی می شود تشویق کرد تا در صورت مشاهده و یا مورد خشونت قرار گرفتن و یا نگرانی در مورد این مسائل به او مراجعه کند و توسط سوال پرسیدن، نقاشی، نامه نگاری و تعریف کردن داستان مشکلاتش را در این زمینه برطرف کند.
با اینکه بسیاری از این مسائل بدیهی بنظر می رسند ولی واقعیت این است که بسیاری از والدین، اولیای مدرسه و یا حتی درمانگران فراموش می کنند تا در مورد این موضوعات با کودکان صحبت کنند و روی این مسائل دردناک و پیچیده تمرکز کنند. باید کودکان را به مطالعه، شناخت و بررسی هرچی بیشتر در مورد هرگونه تعصب در برابر احترام نشویق کرد.این رفتار باعث می شود کودک در شناخت و مقابله با هرگونه رفتار متعصبانه توانمند شود و بتواند واکنش مناسب نشان دهد. نکته مهم در اینجاست که کودک نباید تنها یاد بگیرد چگونه با این تفاوتها کنار بیاید، بلکه باید یاد بگیرد از این تفاوتها هراسی نداشته باشد.
این مقاله در شماره 21 ماهنامه تخصصی روانبنه به چاپ رسیده است.
