انواع روش های پیشگیری اعتیاد نوجوانان
سجاد کیانی فرد، کارشناس آموزش علوم تجربی
فرزاد حسینی راد، کارشناس مطالعات اجتماعی دادگستری ایلام
رويكرد اطلاعرسانی
اولين رويكرد در پيشگيري از سوءمصرف مواد مخدر، عمدتاً متمركز بر اطلاعرسانی است. اساس رويكرد مذكور اين است كه اگر نوجوانان اطلاعات لازم در مورد مصرف مواد و پيامدهاي آن را داشته باشند، به سراغ مصرف مواد مخدر نخواهند رفت. به همين دلیل اطلاعات واقعی در مورد اثرات منفي بهداشتي، اجتماعي و قانوني مصرف مواد در برنامههای مدرسه و عمدتاً توسط اولياي مدرسه ارائه میشود، بدون اينكه در مورد آموزش مهارتهای مرتبط با پيشگيري كاري صورت گيرد. راهبردهاي برانگيختن ترس نيز با اطلاعرسانی همراه است. در حال حاضر، از اين رويكرد در فعالیتهای پيشگيرانه، بهتنهایی استفاده نمیشود (بوتیون و گريفين[1]، 2003).
رويكرد فعالیتهای جايگزين
اساس اين رويكرد این است كه اگر فعالیتهایی بهجز مصرف مواد مخدر براي نوجوانان مهیا شود، آنان كمتر به مصرف آن خواهند پرداخت. در اين زمينه فعالیتهای جايگزين متعددي مطرح شدند كه برخي از آنها داراي مبناي نظري و بعضي نیز فاقد آن بودند. فعالیتهای اولیه شامل شركت نوجوانان در مراكز مختص به خود، باشگاههای ورزشي و فعالیتهای اجتماعي بود. بعدها فعالیتهای ديگري نیز مطرح شدند كه بتوانند وضعيت شناختي ـ عاطفي دانش آموزان را تغيير دهند؛ فعالیتهایی كه اعتمادبهنفس، عزتنفس و مشاركت در کارهای گروهي را افزايش دهند. نسل سوم چنين فعالیتهای جايگزينی شامل نيازهاي اختصاصي گروه هدف بود؛ ازجمله شركت در برنامههای ورزشي، تحصيلي و فعالیتهای ورزشي كه احتمال مصرف مواد در آنها كمتر باشد (بوتیون و گريفين، 2005).
رويكرد آموزش عاطفي
توجه اين رويكرد از مواد مخدر به نيازهاي رواني ـ اجتماعي نوجوانان معطوف است. در مدل عاطفي علت مصرف مواد مخدر را مجموعهای از خصوصیات میدانستند كه آسیبپذیری فرد در برابر مصرف را افزايش میدهد؛ بر اين اساس راهحل نيز مشخص بود؛ كمك به ارتقاء رشد عاطفي فرد. ازآنجاکه عامل خطرزاي مصرف مواد را نقصهای شخصي میدانستند، هدف برنامههای پيشگيرانه نيز ارتقاء رشد اجتماعي و شخصي فرد بود. ازجمله ارتقاء عزت، بينش شخصي و خودآگاهي. بهعبارتدیگر، بر عامل عاطفي تأكيد میشد تا شناختي. اين رويكرد تا حدي به رويكرد آموزش مهارتهای اجتماعي نزديك شد (بوتیون و گريفين، 2003).
رويكرد آموزش مهارتهای امتناع
يكي از مدلهای محبوب پيشگيري، رويكرد آموزش مهارتهای اجتماعي است كه تأكيد میکند افراد به علت نقص در مهارتهای اجتماعي خاص به مصرف مواد میپردازند؛ ازجمله ضعف و ناتواني در مقاومت در مقابل فشارهاي دوستان، همسالان و حتي رسانهها. از اين ديدگاه، نوجوانان به مصرف مواد روی میآورند چون عده زيادي از آنها اعتمادبهنفس يا مهارتهای مقاومت در برابر نفوذ اجتماعي همسالان و رسانه را ندارند. به همين دليل، ضروري است براي پيشگيري از مصرف مواد به افراد مهارتهایي آموزش داده شود كه بتوانند متوجه اين فشارها شوند و بتوانند در مقابل آنها مقاومت كنند.
در زمینهی آموزش مهارتهای اجتماعي مقاومت، حداقل سه مهارت مهم لازم است كه باید آموخته شود:
- آموزش موقعیتهای پرخطر
- افزایش آگاهي از نفوذ رسانه
- آموزش مهارت امتناع
كودكان و نوجوانان بايد مهارت امتناع يا بهعبارتدیگر «نه گفتن» به چنین فشارهايي را بياموزند. بااینحال، مهارت امتناع تنها موضوعي نيست كه باید آموخته شود، بلكه باید قبل از آن موارد ديگري نيز آموزش داده شوند. يك جزء بسيار منطقي هر گرايش مهارتهای مقاومت، شناسايي موقعیتهای پرخطر است. منظور از موقعیتهای پرخطر، موقعیتها، مکانها يا زمانهایی است كه احتمال تعارف به مصرف و فشار همسالان زيادتر میشود. پس از شناسایی و تشخيص موقعیتهای پرخطر، راهبردهاي مؤثر براي اجتناب از چنين موقعیتهایي آموزش داده میشود. در اين زمينه، آگاهي از تأثیر رسانهها در تبليغ مصرف مواد، اهميت خاص دارد؛ بهخصوص فیلمها، تبليغات، آگهیها و… (بوتیون و گريفين، 2005).
رويكرد ارتقاء توانمندیها
توانمندي يا كفايت، مفهوم وسيعي است كه مهارتها و شایستگیهای اجتماعي مختلفي را در برمیگیرد و نقش مهمي در رشد دارد. در دوره نوجواني وظايف متعدد رشدي شكل میگیرد؛ ازجمله استقلال از والدين و ايجاد گروههاي همسالان. توانمندیها و کفایتهای غني و قوي به موفقيت در اين تكاليف رشدي كمك میکند، بهخصوص زماني که فرد وارد محيط تحصيلي و اجتماعي جديدي میشود. هر چه فرد تواناییهای اجتماعي بيشتري داشته باشد، بهتر عمل میکند؛ بهخصوص برخورداري از مهارت قاطعيت، توانايي ارتباط مناسب، اطلاع از نحوه صحيح شروع و پايان يك مكالمه و استفاده از راهبردهاي مذاكره با ديگران، كمك زيادي به سازگاري با اين شرايط میکند (بوتيون و گريفين، 2003).
این مقاله را می توانید در شماره 20 ماهنامه تخصصی روانبنه مطالعه نمایید.
منابع
Botivn, G.J., & Griffin, K.W. (2003). Drug abuse prevention in schools. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
Botivn, G.J., & Griffin, K.W. (2005). School-based programs. Lippincot: Williams and Wilkins
[1] – – Botivn & Griffin