نویسنده: سید هادی میراسدی
صاحب کسب و کار در حوزه روانشناسی
منتشر شده در شماره 25 ماهنامه روانشناسی روان بنه
برای توضیح نسل 4 رواندرمانی لازم است ابتدا نسل های اول تا سوم رواندرمانی توضیح داده شود. بنابر این در این مقاله دلایل پدیدایی هر نسل، محسنات ، مزیت های آموزشی و ضعف های هر نسل توضیح داده می شود. در نظر داشته باشید که در این مقاله نمیتوان تمام مزیت ها و ضعف ها را به رشته تحریر در آورد اما به طور اجمال به برخی از مهمترین آن ها اشاره خواهد شد.
نسل اول آموزش های رواندرمانی چیست؟
نسل اول آموزش های رواندرمانی آموزش های کوتاه مدتی است که از 4 ساعت تا 24 ساعت را شامل می شود. همان تعداد ساعتی که نظام روانشناسی برای آن امتیاز باز آموزی تعیین نموده است. آموزش های کوتاه مدت در ابتدا برای مشاوران سازمان ها برگذار می شد و فرض بر این بود که مشاوران با شرکت در کارگاه های آموزشی فشرده بتوانند نیاز های آموزشی خاص خود را برطرف کنند. معمولا در این آموزش ها فرض آن است که مشاور حرفه ای است و به کار تخصصی خود تسلط دارد، اما برای ارتقای توانمندی حرفه ای خود تلاش می کند به نظریه و فنون جدید از طریق شرکت در کارگاه آموزشی مسلح شود. آموزش های کارگاهی جنبه تقویتی داشته که در ابتدا برای مشاوران سازمانی برگزار می گردید و در ادامه به دلیل تقاضای مشاورانی که فارغ التحصیل می شدند گسترش پیدا کرد.
عموما این کارگاه ها توسط سازمان ها و با بودجه سازمانی و دولتی برگزار می گردید اما به دلیل استقبال روانشناسان جنبه غیردولتی به خود گرفت .
نسل اول آموزش های رواندرمانی چرا به وجود آمد؟
این نسل از آموزش در پاسخ به نیاز روانشناسان برای مجهز شدن به تکنیک و فن رواندرمانی بوجود آمد. دانشجویان روانشناسی که فارغ التحصیل می شدند با این مساله رو به رو بودند که آموزش های دانشگاهی به هیچ عنوان آنان را برای مشاوره و رواندرمانی عملی آماده نکرده است. و برای آن که بتوانند به فعالیت تخصصی در حوزه روانشناسی بپردازند نیاز داشتند که فنون و تکنیک های رواندرمانی را یاد بگیرند. پس نیاز روانشناسان بود که موجب ارائه و گسترش این نسل از آموزش های رواندرمانی گردید.
آموزش های رواندرمانی نسل اول چه ویژگی ها و مزیت هایی دارد؟
آموزش های رواندرمانی کارگاهی دانش متراکمی در یک حوزه خاص ارائه می دهد. مانند طرح واره درمانی برای اختلالات شخصیت. بنابراین سه مولفه رویکرد خاص ، برای اختلالی خاص به منظور ارائه به مراجعانی خاص از ویژگی های برجسته این نسل آموزشی است.
در این نوع آموزش فنون و تکنیک ها برای اختلالی خاص از یک رویکرد مشخص ارائه می شود. و در طی زمانی محدود فرد خود را به آن مجهز می کند.یادگیری نظریه و فنون جدید درمانی که غالبا کتاب های فارسی هم در آن زمینه نیست از مزیت های آن به شمار می رفت. مزیت دیگر آموزش های نسل اول این است که اگر فردی متخصص باشد می تواند با استفاده از کارگاه ها دانش خود را برای مشکلی خاص افزایش دهد.
ضعف های نسل اول آموزش های رواندرمانی
فارغ التحصیلان دانشگاه که در این دوره های کوتاه مدت شرکت می کردند غالبا متخصص نبودند که نیاز به تکمیل دانش خود داشته باشند و اصولا دانشی نداشتند که بخواهند آن را تکمیل کنند. از طرف دیگر فارغ التحصیلی که می خواهد در جلسه درمان یا مشاوره بنشیند به نشانه شناسی و مصاحبه هم نیاز داشت. از طرف دیگر کارگاه های تخصصی از آنجا که جزئی بود شرکت کننده تازه فارغ التحصیل را گمراه می کرد. برای مثال فرد یک کارگاه در حوزه کودک ، یک کارگاه در حوزه رواندرمانی پویشی و کارگاه بعدی در حوزه درمان وسواس با رویکرد شناختی رفتاری را شرکت می کرد. در این حالت فرد نه شناختی رفتاری کار می کرد، نه درمان گر پویشی بود و نه یک روانشناس کودک. برای برطرف شدن این ضعف ها نسل 2 رواندرمانی شکل گرفت.
نسل دوم آموزش های رواندرمانی چیست؟
نسل دوم آموزش های رواندرمانی دوره هایی است که توسط چند مدرس، تدریس می شود و دست کم 100 ساعت است. دوره های رواندرمانی به واسطه جامعیت خود گسترش زیاد و استقبال بالایی پیدا کرد. به طور مثال بنیاد روانشناسی کودک و نوجوان دوره 110 ساعت رواندرمانی کودک, آکادمی شناختی رفتاری دوره 100 ساعت رواندرمانی با رویکرد شناختی رفتاری, بنیاد ارتباط درمانی دوره رواندرمانی زوج و خانواده و بنیاد فلسفه و روانکاوی دوره های رواندرمانی پویشی را برگزار می کنند که از جمله دوره های رواندرمانی یا نسل 2 آموزش های رواندرمانی به شمار می روند. این دوره ها تلاش می کنند تمام قسمت های پازل رواندرمانگر شدن را به شرکت کنندگان آموزش دهند یا دست کم پازل و بخش های لازم آن را نشان می دهند.
نسل دوم رواندرمانی چرا به وجود آمد؟
نسل دوم رواندرمانی برای پوشش ضعف های نسل اول و در پاسخ به نیاز روانشناسان برای جذب در بازار کار به وجود آمد. از آنجا که فارغ التحصیلان دانشگاه به دنبال گذراندن دوره ای بودند که در زمانی مشخص بتوانند دانش و مهارتی را کسب کنند که جامع باشد و بتوانند ادعا نمایند به رویکردی خاص تسلط دارند به وجود آمد.
ویژگی های دوره های رواندرمانی یا نسل 2 آموزش های رواندرمانی
ویژگی های شاخص این دوره ها عبارتند از :
- به رویکردی خاص متعهد است مانند شناختی رفتاری یا سیستمی
- اساتید متفاوت بنا بر تخصص خود در آن تدریس می کنند
- تمام کارگاه ها و آموزش های جنبی مانند مصاحبه, آسیب, تشکیل پرونده, گزارش نویسی و … را شامل می شود.
- زمان شروع و پایان مشخصی دارند
- مشخص است که فارغ التحصیل این دوره ها مهارت و دانش لازم برای خدمت رسانی در چه حوزه ای و به چه کسانی را دارا هستند.
نسل 2 آموزش های رواندرمانی چه ضعف هایی دارند؟
درست است که افراد آموزش می بینند اما مراجع نمی بینند و مشخص نیست که کجا باید مراجع ببینند و به صورت عملی دانسته های خود را به کار ببندند. به نوعی می توان عنوان کرد این نسل آموزش در حد تئوری را بسیار تکمیل نمود اما در عرصه کار عملی مسئولیتی بر عهده نمی گرفت.
نسل سوم آموزش های رواندرمانی چیست؟
نسل سوم آموزش های رواندرمانی 3 بخش اصلی دارد.
- آموزش فنون و تکنیک ها به طور گام به گام.
- مشاهده مستقیم یا غیر مستقیم کار درمانگر یا خود مدرس که تدریس می کند.
- سوم اقدام به درمان مراجع.
به عبارت دیگر مراجع در اختیار شرکت کننده قرار می گیرد و ضعف های یادگیری وی در حین کار مشخص و بر طرف می شود.
نسل سوم آموزش های رواندرمانی چرا به وجود آمد؟
درست است که آموزش ها به صورت کامل اما تئوری ارائه می شود ولی تا زمانی که فرد مراجع نبیند مشخص نمیشود که تا چه اندازه آن آموزش مفید است یا غیر مفید؟ بسیاری از مشکلات در حین ویزیت مراجع پیش می آیند. اما تقاضا برای مراجع دیدن مستقیم و غیر مستقیم از طرف مدرس و از طرف خود شرکت کنندگان موجب شکل گیری آموزش های نسل 3 رواندرمانی گردید. این آموزش ها دیگر در مراکز آموزشی نمیتوانست اجرا شود بلکه باید در مرکز مشاوره اجرا می شد که مراجع به اندازه کافی وجود داشته باشد.
نسل 3 آموزش های رواندرمانی چه مزیت هایی دارد؟
حسن و مزیت آموزش های نسل سوم این است که فرد پس از گذراندن تئوری , کاربست آن فنون و تکنیک را توسط مدرس دوره به طور زنده یا فیلم مشاهده می کند و در پی آن خود شرکت کننده برای مشاوره یا درمان مراجع می بیند. یک مثال عینی از این دوره را مرکز پژوهش و درمانی اوتیسم برگذار می کند. در این آموزش پس از 8 ساعت آموزش فنون و تکنیک, 8 ساعت کار مدرس را به طور زنده و فیلم مشاهده می کنند و سپس برای درمان کودکان دارای اختلال درخود مانده یا در کلینیک مشغول به کار می شوند, یا به منازل کوکان تحت عنوان درمان در منزل اعزام می شوند.
ضعف های آموزش نسل 3 رواندرمانی به 2 بخش عمده تقسیم می شود. که در زیر توضیح داده می شود.
ضعف هایی که موجب شد تا این آموزش ها گسترش کافی پیدا نکنند:
در حوزه های غیر از کودکان خودمانده مثل اضطراب یا افسردگی در اختیار قرار دادن مراجع با دشواری هایی مواجه بود و مراکز نمی توانستند این مراجعان را فراهم کنند.از طرفی نیز اساتید تمایلی برای نشان دادن کار خود با فیلم نشان نمی دادند و در نهایت مراجع حضوری عملا برای هر اختلال امکان پذیر نبود. برای مثال یک مراجع افسرده 10 جلسه باید ویزیت دریافت کند که این 10 هفته زمانبندی آموزشی را به هم می ریخت.
نیاز هایی که شرکت کنندگان دارند و در این آموزش ها آن نیاز ها براورده نمی شود:
شرکت کنندگان به آموزش هایی نیاز دارند که پس از گذراندن آنها بتوانند فعالیت حرفه ای کنند و مطمئن باشند آموزشی که می بینند و هزینه که می کنند چه مالی و چه زمانی آنها را به کسب درامد نزدیک می کند. در حالی که آموزش های نسل 3 چالش هایی دارد که در زیر آمده است .
نیاز به کار شرکت کنندگان را در نظر نمی گیرد
فرد زمانی که هزینه مالی و زمانی می کند مطمئن نمی شود که برای آن کار مناسب است یا نه ، در واقع فرد می تواند کار را یاد بگیرد و مراجع به او داده می شود در نهایت فرد در حل مساله مراجع موفق نیست در حالی که هزینه مالی و زمانی کرده است. روانشناس رها می شود در حالی که هزینه کرده و البته برای آن آموزشی هزینه کرده است که برایش اصلا مناسب نبوده است و حلقه مفقوده فرد متخصصی است که روانشناس ( دانشجو ) را قانع کند که مثلا برای درمان پویشی مناسب نیست و دلایل آن را به فرد توضیح دهد.
نسل 4 آموزش های رواندرمانی چیست؟
آموزش هنگام اشتغال تخصصی به گونه ای که شرکت کننده با دیدن مراجع آغاز به آموزش می کند. کار درمانی فرد در حین درمان از 3 طریق مشاهده و ترمیم می شود.
- مشاهده مستقیم اطاق درمان توسط سرپرست و راهنمایی از طریق هندزفری یا واکی تاکی که در اختیار درمانگر قرار دارد
- مشاهده فیلم جلسه درمان توسط سرپرست و نوشتن نقطه نظرات و یاد داشت برای درمانگر
- جلسات مرکزی که در این جلسات 5 نفر از درمانگران همراه استاد فیلم تک به تک درمانگران را با هم مشاهده می کنند و جلسه انجام شده را تحلیل می کنند. جلسه بعدی را پیشبینی می کنند و برنامه درمانی جلسه بعدی تمرین می شود. در ین این فرایند است که هم تکنیک و هم فن و هم نظریه آموزش داده می شود.
نسل 4 آموزش های رواندرمانی چرا به وجود آمد؟
دو دلیل اصلی بوجود آمدن این نسل آموزش عبارتند از :
- نیاز روانشناسان به کار و فعالیت تخصصی
روانشناسی که از دانشگاه فارغ التحصیل می شود نیاز دارد که با هزینه محدود و زمان مشخصی بداند برای کدام خدمت رسانی برای چه کسانی مناسب است. و ترجیح می دهد با کمترین هزینه این مساله را متوجه شود نه پس از کارگاه ها و دوره های زیاد و صرف زمانی طولانی.
- نیاز مراکز مشاوره به روانشناسان یا مشاورانی که بتوانند خدمتی و سرویسی ارائه دهند که مراجعان راضی باشند.
از طرف دیگر مدیران مراکز مشاوره معتقد هستند دانش آموختگان دوره های رواندرمانی لزوما چون دوره دیده اند در کار موفق نیستند. گاها آموزش های رواندرمانی به جای آن که سازنده باشند مخرب هستند. یک مدیر مرکز به رضایت مراجعان اهمیت می دهد. چون مراجع است که هزینه می کند و انتظار دارد مساله اش حل شود. در صورتی به جلسات ادامه می دهد که راضی باشد. پس رضایت مراجعان برای مدیر مهم است در حالی که فارغ التحصیل شدن در رشته روانشناسی و دوره های رواندرمانی اصلا نیروی کار توانمندی که بتواند رضایت مراجعان را به دست آورد تضمین نمی کند، حتا گاها در دانش آموختگان دوره های رواندرمانی تعهد به رویکرد و پروتوکل درمانی آنقدر زیاد است که اصلا رضایت مراجع را به رسمیت نمیشناسند.
پس نیاز روانشناسان به کار و نیاز مدیران به نیروی کار متخصصی که بتواند خدمت را به گونه ای ارائه دهد که مراجعان راضی باشند موجب شد که نسل 4 آموزش های رواندرمانی متولد شوند.
نسل 4 آموزش های رواندرمانی چه مزیت ها و محسناتی دارد؟
این دوره ها با 5 نفر شرکت کننده تشکیل می شوند و این تعداد کم باعث بالا رفتن کیفیت آموزشی می گردد
- فرض بر آن است که فرد دوره های رواندرمانی را گذرانده و بر فن و نظریه مسلط است ( این آموزش ها برای افرادی که به لحاظ تئوری ضعیف هستند اصلا مناسب نیستند )
- برای شرکت در دوره ابتدا هزینه نمی کند بلکه در واقع کار در ازای آموزش است نه پول در ازای آموزش
- با معیار هایی عینی و روشن و ارزیابی های چندگانه به فرد بازخورد داده می شود, به جای آن که با داوری ها و پیش بینی هایی که دلایلش روشن نیست و بیشتر سلیقه شخصی مدرسین است ارزیابی شود
- فرد در حین فرایند اگر متوجه شود برای آن کار مناسب نیست دست کم هزینه مالی نکرده است و ریسک برای شرکت کننده کاهش می یابد
- فردی که موفق است در مرکز به کار مشغول می شودو به گونه ای شایسته سالاری حاکم است.
آموزش های نسل 4 رواندرمانی چه ضعف هایی دارد؟
در حال حاضر چون این آموزش ها نو پا هستند درست مشخص نیست چه ضعف هایی بر آن استوار است. باید منتظر باشیم ببینیم شرکت کنندگان و مدیران مراکز مشاوره در ادامه با چه ضعف هایی روبه رو خواهند شد یا چه نیاز هایی دارند که با این آموزش ها برطرف نمی شود.