کودک مرتب یا وسواسی؟ چگونه اختلال OCD کودکان را در اتاق بازی تشخیص داده و درمان کنیم؟زمانی که به اختلال OCD فکر میکنیم، غالبا فرد وسواسی بزرگسالی که در یک حیطه وسواس شدید دارد به ذهن خطور میکند. منتهی 0.25 تا 4 درصد کودکان نیز ممکن است به OCD مبتلا شوند. معمولا سن تشخیص OCD از 10سال به بالا تعریف میشود ولی نمونه هایی بین بچه های 5 و 6 سال نیز دیده شده است. حتی در موارد خیلی نادر، در سن 3 سالگی نیز این اختلال در کودکان گزارش شده است.
چه زمانی می توان حدس زد که کودک، به اختلال OCD مبتلاست؟
در ابتدای رشد، کودکان تمایل دارند اشیا را مرتب کنند. این نظم بخشی با توجه به رنگ، سایز، بافت و یا شکل اتفاق می افتد. این نظم بخشی ها به آنها کمک میکند تا به محدودیت های دنیای اطرافشان آگاه شوند. علاوه بر این نمایانگر رشد شناختی آنها نیز است چرا که نشان می دهد میتوانند از بین گروه های مختلف، شباهتهایی پیدا کنند و گروه های جدید تشکیل دهند.
این رفتارهای نظم بخشی در گزارش های والدین یا رفتارها و بازیهای کودک در اتاق بازی دیده می شود. زمانی شما باید نگران این رفتار شوید که روی کودک بصورت منفی تاثیر بگذارد. اگر کودک هربار بعد از رویدادهایی ترسناک یا استرس آور( برای مثال بعد از مشاهده مشاجره والدین، بعد از یک روز بد در مهد و…) به این کار روی بیاورد به OCD مشکوک است. بچه های مبتلا به OCD، به یک مسیر مشخص و یک سلسله قدم ثابت برای انجام رفتارهایشان نیاز دارند و اگر این مسیر وجود نداشته باشد و یا بهردلیلی در این مسیر تغییری ایجاد شود، کودک ناراحت می شود و یا در حالتهای پیشرفته تر، در رفتارهایش اضطراب شدیدی مشاهده می شود.
بعنوان بازی درمانگر، باید نسبت به این نشانه ها و رفتارها دایما هشیار باشید. گاهی مشکلات یک کودک، تنها نتایج حاصل از بررسی های اولیه و مصاحبه های بالینی نیستند.برخی از علایم تنها در محیط واقعی نمایش داده می شوند.
برای درمان چه باید کرد؟
اول از هرچیز، در مورد کودکان هماهنگ کردن والدین بسیار اهمیت دارد. درمان هیچ کودکی بدون همکاری والدینش ممکن نیست. بنابراین اولین قدم آگاه سازی و گرفتن شرح حال خانواده است. گاهی خانواده ها رفتار نظم دهی کودک را ارزشمند دانسته و حتی آن را تشویق میکنند در صورتی که باید از سمت دیگر این رفتار نیز آگاه باشند.
کودکان برخلاف بزرگسالان، نسبت به رفتار وسواسی خود بینش ندارند و کمتر از بزرگسالان متوجه ذات غیر منطقی رفتارشان می شوند. تشویق رفتارهای وسواسی آنها، به این امر کمک میکند.
محتوی وسواس کودکان با بزرگسالان بسیار متفاوت است. عجیب نیست اگر ریشه وسواس کودکی، فوت یکی از بستگان نزدیکش و ترس از دست دادن والدینش باشد.
ترکیب درمان فردی و گروه درمانی مبتنی بر CBT و در موارد خیلی شدید، دارو درمانی جزو خطوط درمان هستند.
نوعی اختلال در سیستم ایمنی به اسم PANDAS هم منجر به OCD در کودکان می شود و در5% کودکان مبتلا به OCD مشاهده می شود که خط درمان متفاوتی از روشهای دیگر دار و باید حتما تشخیص افتراقی انجام شود.
احساس شرم یا سرزنش خود، از ویژگیهای کودکان مبتلا به OCD است. به این منظور بازی آدم خوب- آدم بد بصورت روزانه و در همه جلسات باید تکرار شود. ابتکار این بازی در اختیار والدین و درمانگر است. مفهوم بازی در هر نوع طراحی باید به این صورت باشد:
آدم بد: وسواس، چیزی که باعث نشانه های تو شده است.
آدم خوب: تو، خانواده ات و هرکس دیگری که دوستت داره.
یاد اوری این جملات بصورت مکرر، باعث می شود کودک بر حس منفی احتمالی اش غلبه کند.
والدین برای نپذیرفتن مشکلات در فرزندشان، به هر اقدامی دست می زنند.مهمترین اقدام شما بعنوان درمانگر، همقدم کردن آنها با خودتان است. پس از آن نباید ناامید شوید.تغییر در هرجایی، مستلزم زمان و هزینه است.
کودک مرتب یا وسواسی؟ گاهی مشاهده میکنید یکی از والدین از صحبت کردن در مورد بیماری فرزندشان فرار میکند و یا در درمان شرکت نمیکند.در این شرایط نفر دیگر دچار سرخوردگی می شود ولی باید بدانید در غالب موارد کسی که از صحبت فرار میکند یک علت عمده دارد: اضطراب فرد از کنترلش خارج شده است. دلیل غیبت او این نیست که نمیخواهد به فرزندش و یا همسرش کمک کند، بلکه نیاز دارد که بر اضطراب خودش غلبه کند.
در صورتی که بتوانید گروهی از والدین با مشکل مشابه را پیدا کنید و در گروه درمانی وارد کنید نتیجه بسیار بهتری خواهید گرفت.
نکته مهمی که باید به والدین آموزش دهید این مساله است که وقتی کسی درگیر رفتارهای وسواسی است، معمولا از دیگران هم درخواست میکند به نحوی در این رفتارهای ایینی شرکت کنند و افراد دیگر هم برای کاهش اضطراب کسی که دوستش دارند در این مراسم شرکت میکنند خصوصا اگر درخواست کننده، کودک باشد. باید این موضوع را برای والدین روشن کرد که تحت هیچ شرایطی نباید به این درخواستهای کودک پاسخ مثبت بدهند چرا که درمان سخت تر خواهد شد.
درمان اختلالات کودکان مستلزم تشخیص درست، صبر و همکاری والدین و درمانگر است. برای اینکه درمانگر موفقی باشید، به ناگفته های اتاق درمان گوش دهید.
مژگان عطار- کارشناس ارشد روانشناسی و بازی درمانگر.
کودک مرتب یا وسواسی؟ منتشر شده در شماره 42 ماهنامه روان بنه
