تفاوتهای جنسی سازمان بندی مغزی : یکی از عوامل واضح برای تفاوتهای فردی در رفتار انسان جنسیت است: مردان و زنان به شیوه‌ای متفاوت رفتار می کنند. سؤال این است که آیا هر تفاوتی در رفتار شناختی میان مردان و زنان را می توان به تفاوتهای زیست شناختی میان مغزهای آنان نسبت داد؟
اگر بتوان یک اصل عصب شناختی برای تبیین تمایز میان دو جنس استخراج کرد ،آن اصل این است که به طور متوسط ، زنان نسبت به مردان در استفاده از زبان سیالی بیشتری دارند و مردان نسبت به زنان در تحلیل فضایی بهتر عمل می کنند .اما همانند دست برتری، تاثیر جنس نیز مطلق نیست .همه‌ی مردان و زنان هم صفات زنانه و هم مردانه را با درجات کمتر و بیشتر به نمایش می گذارند.
تفاوتهای جنسی در رفتار
کیمورا در کتابش با عنوان جنس و شناخت به بررسی پنج رفتار شناختی می‌پردازد و تفاوتهای جنسی متقاعدکننده‌ای را در همه‌ی آنها پیدا می‌کند. این پنج رفتار عبارتند از :مهارت‌های حرکتی، تحلیل فضایی، استعداد ریاضی، ادراک و توانایی‌های کلامی.
“مهارت‌های حرکتی“: یک تفاوت واضح در مهارت‌های حرکتی این است که، به طور متوسط، مردها در پرتاب اشیایی نظیر توپ و دارت به سوی هدف و در گرفتن اشیایی که به سمت‌شان پرتاب شده است، برتر هستند. شاید بتوان نتیجه گرفت که تفاوت مذکور با تمرین مرتبط است ، اما این نتیجه گیری غیرممکن است چون این تفاوتها در کودکان خردسال 3 ساله هم وجود دارند. علاوه بر این هر دو جنس شامپانزه ها هم توانایی مشابهی را نشان میدهند .با این وجود، کنترل حرکتی آنها کمتر از انسان است. در مقابل ، زنان در کنترل حرکات ظریف برتری دارند و در انجام حرکات دستی پیچیده و متوالی از مردان سبقت می گیرند .این تفاوتها نیز مرتبط با تجربه نیست زیرا دختران خردسال در مقایسه با پسران خردسال هم در این مهارت‌ها برتری دارند.
“تحلیل فضایی“: علی رغم آنکه مردان کلا معتقدند که در تحلیل فضایی بر زنان برتری دارند ،این اعتقاد تنها برای برخی از رفتارهای فضایی درست است.مردها در تکالیفی که مستلزم چرخش ذهنی اشیا هستند ،برتری دارند و در تکالیف پیمایش فضایی هم برتری دارند.برتری مردان در تکالیف پیمایش فضایی با برتری زنان در آزمونهای حافظه فضایی برابری می کند.زنان در شناسایی اینکه کدام اشیا تغییر کرده اند یا جابجا شده اند ،بهتر از مردان عمل می کنند برای مثال در بازنمایی نقشه رومیزی برای یادگیری مسیر، مردها مسیرها را با کوشش کمتری نسبت به زنها یاد میگیرند،اما زنها علائم جاده ای در امتداد مسیر را بیشتر یادآوری می کنند.
بنابراین ،خود اطلاعات فضایی یک عامل اساسی در تفاوتهای جنسی نیستند، بلکه ،عامل اصلی عبارت از رفتار مورد نیاز،یعنی اینکه اطلاعات فضایی چگونه باید مورد استفاده قرار بگیرند،است.
“استعداد ریاضی“: تفاوت در توانایی ریاضی احتمالا از قدیمی ترین تفاوت های جنسی بوده و بدون شک جنجال برانگیزترین تفاوت نیز محسوب می شود.به طور متوسط ،مردها نمرات بهتری را در آزمونهای استدلال ریاضی به دست می آورند ،در حالی که زنها در آزمونهای محاسباتی بهتر عمل می کنند.
“ادراک “: ادراک به بازشناسی و تفسیر اطلاعات حسی که از دنیای بیرونی دریافت می کنیم،دلالت دارد و به نظر می رسد که هیچ دلیل مقدمی برای انتظار تفاوت جنسی وجود نداشته باشد،اما شواهد بیانگر آنند که زنها نسبت به همه اشکال تحریک حسی به استثنای بینایی،حساسیت بیشتری دارند. این به آن معنا نیست که بگوییم هیچ تفاوت جنسی در ادراک برخی از انواع مواد دیداری وجود ندارد،بلکه این به علت آن است که زنها نسبت به مردها به بیان چهره ای و وضعیت بدن حساسیت بیشتری دارند.
نه تنها زنها دارای آستانه پایین تری برای کشف و تشخیص هستند بلکه آنها محرکهای حسی را سریعتر تشخیص میدهند.مردها ممکن است دارای این مزیت ادراکی باشند که نقاشیهایشان از اشیای مکانیکی نظیر دو چرخه بهتر باشد .
“توانایی کلامی“: به طور متوسط زنها نسبت به مردها در آزمونهای سیالی کلامی ،برتری دارند و در حافظه کلامی نیز برتر هستند .مدتهاست که می دانیم تفاوت جنسی در توانایی کلامی وجود دارد،زیرا دختران قبل از پسران صحبت کردن را شروع می کنند و به نظر می رسد که در سراسر زندگی ،سیالی کلامی بیشتری دارند.
“پرخاشگری” : با وجود آنکه پرخاشگری ،یک رفتار شناختی مانند توانایی های فضایی یا کلامی نیست،اما پرخاشگری فیزیکی در مردان بیش از زنان شایع است.تفاوت جنسی در این خصوص خیلی زود یعنی با شروع بازی اجتماعی ،در سنین 2تا 3 سالگی شروع میشود و تا سالهای دانشکده باقی می ماند.احتمالا افزایش پرخاشگری در جنس مذکر ناشی از هورمون مردانه تستوسترون هم قبل و هم بعد از تولد است.اخته کردن موشهای نوزاد نر یا میمون های نر ،پرخاشگری آنها را کاهش می دهد و درمان مونثها با تستوسترون پرخاشگری را در آنها افزایش می دهد.
تفاوتهای جنسی ساختار مغز
یک عامل پیچیده در تحلیل تفاوتهای جنسی در سازمان بندی مغزی عبارت است از اینکه مغز مردان یزرگتر از مغز زنان است و تفاوتهای اندازه بدن را نمی توان دلیل این اختلاف دانست.
وقتی نواحی مغزی متفاوت به طور جداگانه مورد بررسی قرار می گیرند ،به همراه نتایجی که از نظر اندازه نسبی مخ در مغزهای مختلف تصریح شده اند،یافته های بسیاری که حاصل مطالعه مرتبط با ناحیه هستند،تفاوتهای جنسی را نشان می دهند.
تفاوتهای جنسی سازمان بندی مغزی : تفاوتهای مرتبط با جنس در حجم مغز در طول نیمکره های مغزی به طور گسترده ای انتشار یافته است.به طور کلی به نظر می رسد که مغزهای مونث در نواحی مرتبط با کارکردهای زبانی و برخی از نواحی قطعه پیشانی حجم بیشتری داشته باشند.علاوه بر این زنان دارای مقادیر بیشتری از ماده خاکستری ،حداقل در پلانوم گیجگاهی(ناحیه ورنیکه) هستند.آنها دارای توده های فشرده نورونی بیشتری هستند.برعکس،مردان نواحی پیشانی میانی و سینگولار بزرگتر،بادامه بزرگترو هیپوتالاموس بزرگتری دارند. همچنین در مردان،در مجموع ماده سفید دارای حجم بیشتری است و بطن های مغزی نیز بزرگتر هستند.
همچنین پژوهشگران متوجه شدند که زنان دارای الگوهای پیچیده تری در شکنج دار شدن کورتکس هستند که با تفاوتهای زیر بنایی معماری بافتی و ارتباط مرتبط است.
در مجموع،با اینکه مغزهای مذکر بزرگتر از مغزهای مونث هستند و از این رو حجم بیشتری از ماده خاکستری دارند،ماده خاکستری در زنان به گونه ای متفاوت سازمان دهی شده است،به طوری که تفاوتهای موجود در حجم را جبران می کند.
مغز همجنس خواه
شواهدی وجود دارد که نشان می دهند بخشهایی از هیپوتالاموس مردان همجنس خواه متفاوت با همان بخشها در زنان و مردان دگر جنس خواه است .پژوهشگران در آزمونهایی که دوشکلی بودن جنسی در افراد دگر جنس خواه را نشان میدهند به این نتیجه دست یافتند که جهت گیری جنسی با عملکرد ارتباط دارد.به عنوان مثال کوازی رحمان و همکاران متوجه شدند که مردان همجنس خواه در سیالی کلامی در همه گروهها بهتر عمل کردند ،سیالی کلامی آزمونی است که زنان دگر جنس خواه در آن بهتر از مردان دگر جنس خواه عمل می کنند ،این در حالی بود که زنان همجنس خواه کمترین نمرات را در این آزمون به دست آوردند.
تفاوتهای جنسی مشخص شده در مطالعات تصویر برداری
تفاوتهای جنسی سازمان بندی مغزی : به طور کلی ،مطالعات EEG,MEG,FMRI عدم تقارن فعالیت بیشتری را در مردان نسبت به زنان، به ویژه در فعالیت های مرتبط با زبان نشان می دهند.اندازه گیریهای جریان خون، از جمله مواردی که با استفاده از PETبه دست آمده است ،نشان می دهند که زنان سرعت بیشتری در تبادل خونی سراسری دارند که احتمالا ناشی از تفاوت در تراکم نورون ها یا توزیع ماده خاکستری و ماده سفید است.نکته اصلی که از این نتایج گرفته می شود ،آن است که نه تنها تفاوتهایی در سازمان بندی تشریحی مغز مونث و مذکر وجود دارد ،بلکه در فعالیت کارکردی مغزهای دوجنس هم تفاوتهایی وجود دارد.
منا سمیعی سنجانی.کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
