نورو‌ن آینه‌ای همان‌طور که از نامش برمی‌آید نو‌رونی است که وقتی جانور عملی را انجام می‌دهد یا وقتی شاهد انجام همان عمل توسط فرد دیگری است، فعال می‌شود. بدین ترتیب نورو‌ن آینه‌ای به رفتار جانور مشاهده شونده طوری واکنش نشان می‌دهد که گویی خود مشاهده‌گر آن عمل را انجام داده است.
این نورون‌ها نشان می‌دهند که مغز یک حیوان چگونه رفتاری را که یک حیوان دیگر انجام می‌دهد رمزگردانی می‌کند؛ بدین‌وسیله انجام آن رفتار در همان لحظه یا بعدها آسان می‌شود.
عملکرد نورون‌های آینه‌ای:
تاکنون درباره عملکرد سیستم نورون‌های آینه‌ای حدس و گمان‌های بسیاری زده‌شده است. برخی دانشمندان احتمال می‌دهند این نورون‌ها در درک رفتار سایر افراد و نیز در یادگیری مهارت‌های جدید از طریق تقلید نقش بسزایی داشته باشند؛ اما از سوی دیگر بعید به نظر می‌رسد که نورون‌های آینه‌ای صرفاً برای یادگیری تقلیدی به وجود آمده باشند زیرا به‌رغم وجود این نورون‌ها در مغز میمون‌های ماکا‌ک آن‌ها از حرکات یکدیگر تقلید نمی‌کنند بلکه با کمک نورون‌های آینه‌ای رفتار میمون‌های دیگر را درک می‌کنند یا عمل آن‌ها را تشخیص نمی‌کنند بلکه با کمک نورون‌های آینه‌ای رفتار میمون‌های دیگر را درک می‌کنند یا عمل آن‌ها را تشخیص می‌دهند.
درباره تکامل سیستم نورو‌ن آینه‌ای و نیز ارتباط آن با پیدایش زبان نیز گمانه‌زنی‌هایی صورت گرفته است. کشف نورون‌های آینه‌ای در کورتکس پیشانی زیرین در نزدیکی منطقه «برو‌کا» که کنترل زبان را بر عهده دارد به این حدس انجامید که شاید زبان در انسان از سیستم «اجرا و درک ژست» که در نورون‌های آینه‌ای اجرا می‌شود به وجود آمده باشد.
از قرار معلوم نورون‌های آینه‌ای پتانسیل لازم برای تدارک مکانیسم درک رفتار یادگیری تقلیدی و شبیه‌سازی رفتار سایر افراد را دارا است بااین‌حال همچون بسیاری از نظریه‌های مربوط به تکامل زبان در تائید نورون‌های آینه‌ای به‌عنوان منشأ زبان شواهد محکم و اندکی در دست است؛ اما این چیزی از اهمیت بسیار چشمگیر نورون‌های آینه‌ای کم نمی‌کند.
ویژگی‌های بصری حرکتی نورون‌های آینه‌ای آن‌ها را قادر می‌کند که اطلاعات بصری را بادانش حرکتی هماهنگ کنند. فعال شدن نورون‌های آینه‌ای چون نورون‌های حرکتی تنها نوع مودالیتی و زمان‌بندی عمل را رمزگردانی نمی‌کنند بلکه اجرای عمل را هم کنترل می‌کنند.
لازم به ذکر است که این نورون‌ها نه‌تنها برای فعالیت ویژه‌ای به‌طور انتخابی عمل می‌کنند (مثلاً شکستن پوسته‌ی یک بادام‌زمینی)، بلکه در شرایط مختلف آزمایشگاهی (صدا و تصویر با همدیگر، تنها تصویر، تنها صدا و اجرای حرکتی) به‌وضوح متناسب و سازگار عمل می‌کنند.
به نظر می‌رسد جنبه‌های بصری فعالیت تنها تا آنجایی کاربرد دارند که باعث تسهیل ادراک شوند اما اگر آن فعالیت از طریق سایر عوامل (مثل صدا) قابل‌فهم باشد نورون‌های آینه‌ای حتی در غیاب تحریک بینایی هم قادر به رمزگردانی فعالیت آزمونگر هستند.
از دیدگاه متعارف در مورد چگونگی عمل مغز پیام‌های حسی از طریق چشم وارد مغز می‌شوند و در قشر مغز مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرند. فرمان‌های عصبی در صورت لزوم به عضلات فرستاده می‌شوند. تجربیات جدید نشان می‌دهد که وقتی ما می‌بینیم یا می‌شنویم که شخصی عمل معینی را انجام می‌دهد همان بخش‌های مغز هنگامی‌که ما همان عمل را انجام می‌دهیم فعال می‌شوند. درواقع لازم نیست که ما در مورد اعمال دیگران فکر کنیم یا آن‌ها را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهیم بلکه فوراً آنچه را که مقصود دیگران است از طریق شبیه‌سازی (بازسازی) کردن آنچه آن‌ها انجام می‌دهند در همان نواحی مغز خودمان درمی‌یابیم.
نورون‌های آینه‌ای به ما اجازه می‌دهند که بر ذهن دیگران احاطه مستقیم داشته باشیم و این احاطه نه از طریق استدلال‌های مفهومی بلکه از طریق شبیه‌سازی بی‌واسطه و احساس همدلی و همدردی است. این تسلط بی‌واسطه بر ذهن دیگران توانایی است که انسان‌ها را تقریباً از همه حیوانات دیگر به‌استثنای میمون‌ها و میمون‌های انسان‌نما که تنها مراحل اولیه این مهارت‌ها را دارا هستند متمایز می‌کند.
این نورون‌ها در مناطقی از مغز شامل: کورتکس پیش حرکتی، لو‌ب آهیانه‌ای خلفی بالای قطعه گیجگاهی و اینسو‌لا کشف‌شده‌اند و در پاسخ به زنجیره‌ای از فعالیت‌های پیوسته با اهداف و نیت‌ها فعال می‌شوند. به‌احتمال‌زیاد این دستاورد و کشف باعث دگرگونی در فهم فرهنگ، همدلی، وحدت و یکدلی، فلسفه، زبان، تقلید کردن و الگوبرداری، او‌تیسم و روان‌درمانی در آینده‌ای نه‌چندان دور خواهد شد.
سمیرا شاهوردی.کارشناس ارشد رواشناسی عمومی
