استادیار روانشناسی بالینی دانشگاه خوارزمی تهران
درمانی برای افسردگی و اختلالهای اضطرابی
اختلالهای اضطرابی : در این مقاله میخواهیم درباره ی درمانی برای افسردگی و اختلالهای اضطرابی صحبت کنیم . درمانهای شناختی رفتاری درمان‌هایی رو به گسترش و رشد هستند و طلایه‌دار ورود به درمانهای مبتنی بر تکنولوژی در قرن بیست و یکم محسوب می‌شوند.
افسردگی و اختلالهای اضطرابی : انجمن روانشناسی آمریکا در سی سال گذشته رسم بر این داشته است که هر از چند سالی، در یک بررسی با روش دلفی از صاحب‌نظران، درباره آینده رواندرمانی بپرسد.
در پژوهشی که در سال ۲۰۰۲ توسط نورکراس، هجز و پروچاسکا اجرا و گزارش شد، ۶۲ خبره در حوزه رواندرمانی در پنلی به شکل دلفی به این مقوله پرداخته بودند که آینده رواندرمانی را در یک دهه پیش رو چگونه می‌بینند.
مداخلات
مداخلات و طرحهای درمانی برای افسردگی و اختلالهای اضطرابی : فرض نورکراس و همکارانش آن بود که آغاز هزاره سوم و گذار از عصر صنعت به عصر اطلاعات با تحولاتی در رواندرمانی همراه خواهد شد. آنچه در این پنل مشاهده و گزارش شد، پیش‌بینی تغییرات اساسی در رویکردهای رواندرمانی، مداخلات رواندرمانی، ارائه‌دهندگان خدمات رواندرمانی، قالب و چارچوب ارائه رواندرمانی و سناریوهای پیش رو بود.
بر اساس این گزارش، پیش‌بینی‌شده بود که درمانهای شناختی رفتاری، بومی، شناختی و التقاطی- تلفیقی بیش از سایر رواندرمانیها رشد و گسترش یابند. همچنین پیش‌بینی شد که مداخلات جهت‌دار، خودتغییری و مداخلات تکنولوژیک روبه فزونی خواهند گذاشت.
دوران شکوفایی خدمات درمانی مجازی
خبرگان در این دلفی پیش‌بینی کردند که دهة پیش رو، دوران شکوفایی خدمات درمانی مجازی و رشد روان‌درمانگری در مقطع کارشناس ارشد خواهد بود. سناریوهای پیش‌بینی‌شده عبارت بودند از رشد فزاینده درمانهای مبتنی بر شواهد، تولید راهنماهای عملی، گسترش طب رفتاری و رواج دارودرمانی. خیلی هیجان‌انگیز است که این پیش‌بینی‌ها درست درآمد!
این پژوهش یک دهه بعد تکرار شد و در سال ۲۰۱۳ نورکراس، پفوند و پروچاسکا گزارش خود را منتشر کردند. این بار از ۷۰ خبره حوزه رواندرمانی درخواست شد که یک دهه بعد را پیش‌بینی کنند و بگویند چهرة رواندرمانی در سال ۲۰23 را چگونه تصویر می‌کنند.
مداخلات و طرحهای درمانی برای افسردگی
مداخلات و طرحهای درمانی برای افسردگی و اختلالهای اضطرابی: بر اساس این گزارش، چنین پیش‌بینی‌شده است که نظریه‌های ذهن‌آگاهی، شناختی رفتاری، تلفیقی و چندفرهنگی بیشتر از سایر نظریه‌ها رشد خواهند کرد و درمان یونگی، روانکاوی کلاسیک و تحلیل رفتار متقابل بیش از سایر روش‌های مداخله سیر نزولی طی خواهند کرد.
مداخلات مبتنی بر تکنولوژی، خودتغییری، مهارت‌سازی و تقویت مهارت‌های روابط بین‌فردی رو به فزونی خواهند نهاد. همچنین پیش‌بینی‌شده که برنامه‌های مبتنی بر اینترنت، درمان با استفاده از تلفن، بهره گرفتن از کارشناسان ارشد به‌عنوان نیروی درمان رشد فزاینده خواهند داشت.
درمان مبتنی بر شواهد
سناریوهای پیش‌بینی‌شده برای دهه‌ای که پیشرو داریم به‌احتمال‌زیاد عبارتاند از بسط تِلِهروانشناسی، درمان مبتنی بر شواهد، دارودرمانی و حضور گستردة صاحبان مدرک کارشناسی ارشد در بازار کار. چهار تم اصلی برای این تغییرات پیش‌بینی‌شده است که عبارتاند از تکنولوژی، اقتصاد، شواهد و ایده‌ها.
این گزارش‌ها نشان‌دهنده اهمیت درمانهای شناختی رفتاری و فنون مرتبط با آن‌ها در حال و آینده رواندرمانی است. این اهمیت به‌نوبه خود به معنای مسئولیت جدی نظریه‌پردازان، پژوهشگران، آموزشدهندگان و درمانگران حیطه شناختی رفتاری در آینده سلامت روان است.
وضعیت نظریه شناختی رفتاری
اگر به وضعیت نظریه شناختی رفتاری در جهان نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که هر چهار دسته متخصصان مذکور مجدانه به انجام وظایف خود در قبال علم و جامعه جهانی مشغول‌اند. نظریه‌پردازان، مفاهیم بنیادین فلسفی و علمی و همچنین سازه‌ها و نیز مؤلفه‌های اصلی شناختی رفتاری را در سطحی گسترده و با شتابی قابل‌قبول موردبررسی و مدافعه قرار داده و می‌دهند.
مفاهیم آسیب‌شناختی رفتاری و شناختی
پژوهشگران، مفاهیم آسیب‌شناختی رفتاری و شناختی و کارایی، کارآمدی و کاربردی بودن درمان‌ها و سایر انواع مداخلات پیشگیرانه و ارتقای سلامت روان مبتنی بر این نظریه را به محک تجربه می‌آزمایند.
آموزشدهندگان، با استفاده از آمیزه‌ای از تجارب کهن تعلیم و تربیت و دستاوردهای نوآورانه در امر انتقال دانش به ترویج این شاخه نظری مهم پرداخته‌اند و بالاخره مداخله‌گران و درمانگران، با استفاده از دستاوردهای سه گروه مذکور به امر ترویج و ارتقای سلامت روان در جامعه به روز‌آمدترین، اقتصادی‌ترین و کارآمد‌ترین شکل ممکن می‌پردازند.
سال 1382 پرفسور کیث دابسون در یک سفر علمی به ایران به مدت شش روز، یک دوره آموزشی را به شکل کارگاهی در دانشگاه علوم پزشکی ایران، انستیتو روانپزشکی تهران ارائه دادند. این دوره به آموزش درمان شناختی رفتاری اختلالات اضطرابی و افسردگی اختصاص داشت و منبع اصلی تدریس شده در این دوره ویراست نخست کتابی بود که هماکنون در دست شماست.
پرفسور دابسون
یک هفته با پرفسور دابسون و با این کتاب بودن، موج جدیدی از شور و اشتیاق به درمان شناختی رفتاری را در نسل سوم روانشناسان ایران برانگیخت. موجی که تاکنون ادامه داشته و رشد کرده است. همان‌طور که دکتر لیهی در مقدمه بر چاپ فارسی کتاب نوشتهاند، طی این سالها درمان شناختی رفتاری به بالندگی خود ادامه داده و درمانی که در همان زمان نیز به‌عنوان یک درمان دارای کارآمدی و کارایی و هم یک درمان کاربردی شناخته میشد، به جرگه درمانهای مبتنی بر شواهد نیز پیوسته است.
در اسناد مرکز ملی تعالی بالینی (NICE) انگلیس و کانادا و نیز در راهنماهای بالینی منتشرشده در کشورهای مختلف، درمان شناختی رفتاری اختلالات اضطرابی و افسردگی حرف نخست را میزند.
ساختار کتاب
در اختلالهای اضطرابی ساختار کتاب به‌گونه‌ای هست که خواننده را گام‌به‌گام در مسیر ارزیابی، مفهوم‌پردازی، طراحی روند درمان و انتخاب تکنیک در هر جلسه راهنمایی می‌کند.
اگرچه کسانی که به بنیان‌های نظری درمان شناختی رفتاری علاقه‌مند هستند، ممکن است این کتاب را کمتر نظری ببینند و به همین دلیل بر آن خرده بگیرند، ولی هدف مؤلف، رابرت لیهی، دقیقاً خارج کردن مفاهیم نظری پیچیده علمی از زبان دانشگاه و ترجمان این مفاهیم به زبان کاربرد بوده است.
درمان شناختی رفتاری به‌عنوان یک درمان مبتنی بر شواهد تجربی و علمی مکفی و دارای حمایت پژوهش‌های آزمایشی، بهترین روش پاسخ‌گویی به نیاز این مخاطبان است.
این جامعه چند ده میلیونی نیاز به تعداد زیادی افراد مجهز به فنون اصلاح رفتار، شناخت و تنظیم هیجان دارد. وقتی قرار بر این باشد که تعداد زیادی افراد برای ارائه یک خدمت آموزش ببینند، آنگاه منابع آموزشی موردنیاز خواهند بود که انتقال دانش و فنون را به سهل‌ترین وجه ممکن انجام دهند. این کتاب این ویژگی را به‌خوبی دارا است.
به‌طورکلی، متمایز بودن این کتاب معطوف به این دلایل است:
- شرح تفصیلی گام‌به‌گام فرایند درمان
- ارائه یک راهنمای مبسوط ارزیابی در ابتدای مداخله
- ارائه راهنمایی کاربردی برای ارزشیابی فرایند تغییر در جریان درمان
- پیشنهاد روش‌های کاربردی برای درگیر کردن بیمار در فرایند تغییر
- هدایت خواننده در جهت طراحی برنامه درمان متناسب با مفهوم‌پردازی هر بیمار
- عرضه مثال‌های خوب کاربردی
- تفکیک انواع درمان‌ها بر اساس تشخیص
- تفکیک انواع فنون بر اساس موارد استفاده
- دادن پیشنهاد و راه‌حل به درمانگران برای زمان‌هایی که در روند درمان به چالش، مقاومت یا مانع برخورد می‌کنند
- ارائه بسته‌های کاربردی برای ارزیابی، آشناسازی بیمار با مشکلش و درمان آن
- فراهم آوردن کار برگ‌های مورداستفاده در جلسه درمان و مستندسازی تکالیف در فاصله جلسات
