هوش مصنوعی آیا برنامه‌های رایانه‌ای می‌تواند هوشمند باشد؟ دو نوع برنامه هوش مصنوعی یا هوش در سامانه‌های پردازش نمادی داریم. مطالعات شبیه‌سازی رایانه‌ای هوش انسان و سامانه‌های رایانه‌ای که از روش‌های بهینه برای حل تکالیف استفاده می‌کنند. رایانه‌ها فی‌الواقع نمی‌توانند فکر کنند بلکه باید برنامه‌ریزی شوند تا به نحوی عمل کنند که گویی فکر می‌کنند.
گاهی هدف یک الگوی رایانه‌ای تطبیق با عملکرد انسان است (آیا مسائلی که برای رایانه دشوار است به همان میزان برای انسان هم دشوار است؟) گاهی نیز هدف الگوی رایانه‌ای سبقت گرفتن از انسان یا حداکثر هوش مصنوعی ست.
آزمون تورینگ: تورینگ آزمونی را طراحی کرد که انسان با استفاده از آن می‌توانست هوش یک پاسخگو را بسنجد. ایده اصلی آزمون تورینگ این بود که آیا یک مشاهده‌گر می‌تواند عملکرد رایانه را از عملکرد انسان تمیز دهد. آزمون عدم تمایز پذیری رایانه از انسان معمولاً برای ارزیابی هوش یک برنامه رایانه‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد.
برنامه‌های اولیه در هوش مصنوعی
نظریه‌پردازهای منطقی Logic Theorist (LT): این برنامه برای کشف راه اثبات قضایای منطق نمادی ابتدایی طراحی‌شده بود.
مشکل‌گشای عمومی General Problem Solver (GPS)
حل مسئله از طریق کاهش متوالی تفاوت میان موقعیت فعلی و هدف (تحلیل وسیله-هدف)
الیزا و پری (برنامه‌های حوزه روان‌درمانی)
الیزا حکم درمانگر مراجع‌محور را دارد و پری که بعدازآن طراحی شد بیمار پارانویید است. این برنامه‌ها از جملات کلیدی استفاده می‌کنند به‌عبارت‌دیگر آنچه را انسان مقابل می‌گوید نمی‌فهمد بلکه پاسخ‌های شبیه‌سازی‌شده را ارائه می‌کند.
متخصصین پری را با بیماران پارانویید واقعی مقایسه کردند بدون آنکه بدانند الگویی رایانه‌ای ست. تقریباً نیمی از آن‌ها الگو را به‌عنوان پارانویایی تر از بیماران واقعی ارزیابی کردند.
سامانه‌های خبره
برنامه‌هایی که خبرگی را شبیه‌سازی می‌کنند سامانه خبره نام دارند. برنامه‌های رایانه‌ای که بتوانند همانند یک خبره در یک حوزه کاملاً اختصاصی عمل کنند.
چندین برنامه برای تشخیص انواع مختلف اختلالات پزشکی تهیه‌شده‌اند. با توجه به هزینه‌های بالای تشخیص‌های نادرست چنین برنامه‌هایی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند.
انتقادهای وارد بر سیستم‌های هوشمند
عدم توانایی پردازش متوالی
مغز قابلیت پردازش همزمان را داراست ولی رایانه‌ها در هر زمان تنها می‌توانند یک دستورالعمل را اجرا کنند. به عبارتی قابلیت پردازش گام‌به‌گام را دارند. با اتصال رایانه‌های مختلف به یکدیگر و ساخت شبکه عصبی قابلیت پردازش موازی در سیستم‌ها ایجاد شد و این نقد کمرنگ گشت.
فقدان شهود
شهود نوعی شم است که خبرگان اصیل را از کسانی که دانش کتابی دارند جدا می‌کند. منتقدین بیان کردند برنامه‌ها توانایی شهود را ندارند. در پاسخ به این نقد برنامه‌های استقرایی نوشته شد که به کمک آن‌ها برنامه می‌توانست نوعی شهود را به نمایش بگذارد.
هوش در مقابل نمود هوش
پژوهشگران در برابر این نقد سخن چندانی نداشته‌اند. در اینجا بیان می‌شود که رایانه‌ها به علت عدم درک پیوند بین درون داد و برون داد، دارای هوش نیستند بلکه تنها به نظر می‌رسد که هوشمندانه عمل می‌کنند.
مبحث سرشت-پرورش در هوش
هوش تا حدودی ارثی ست. با افزایش سن سرشت نقش بیشتر و تربیت نقش کمتری را بازی می‌کند. محیط می‌تواند بر ابعاد زیست‌شناختی اثر بگذارد و مغز در اثر تجارب یادگیری تغییر کند.
اعتبار استنتاج علی در مقابل اعتبار بوم‌شناختی
برخی مطالعات هوش در آزمایشگاه انجام‌گرفته و برخی دیگر خصوصاً مطالعات مربوط به هوش عملی و مطالعات فرهنگی به‌صورت میدانی. هر دو نوع مطالعه دانش ما را درباره هوش تقویت می‌کند. به عبارتی مکمل یکدیگرند.
عرفان پاشازاده-کارشناس ارشد روانشناسی
