محیا بهرامعلی-کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
مقدمه
ژان لکان[2] فیلسوف و روانکاو و روانپزشک فرانسوی است. به گمان بسیاری از روانشناسان مهمترین روانکاو پس از فروید[3] است (1). لکان در سال 1901 در پاریس به دنیا آمد. او به کالج استاد یسوعی استانیسلاس[4] راه یافت. اوایل دهه 1920 لکان به انجمن سیاسی فرانسیس که انجمن راستگرا بود ، علاقه مند شد و در جلسات آن ها حضور یافت او در سال 1920 از مذهب ناراضی شد و حتی با خانواده خود که کاتولیکی معتقد بودند به مشاجره برخاست (2).
او وارد دانشگاه پزشکی شد و در سال 1926 در بیمارستان سنت آن روی روانپزشکی متمرکز شد. در همین زمان او به شکل تخصصی مطالعه فلسفه را پیش گرفت و به خصوص به فیلسوفانی چون کارل یاسپرس[5] و مارتین هایدگر[6] علاقمند شد و هم زمان در سمینارهای هگل شناسی الکساندر کوژو[7] و شارح معروف هگل [8] شرکت کرد. لکان در این دهه و تا سال 1938 گاهی روانکاوی را با رودولف لوونشیتن[9] دنبال می کرد.
لکان در دوره دکتری خود در سال 1932 بر روی رساله ای با عنوان «در باب پسیکوز پارانویاک و رابطه آن با شخصیت» کار می کرد که بر اساس زندگی یک زن واقعی بود. لکان نام مستعار این زن را اِمِه یا محبوبه نامید. این زن به علت ابتلاء به هذیان محبوبیت به هنرپیشه مورد علاقۀ خود حمله نموده او را شدیداً مجروح کرده بود. لکان در این رساله از روش تحلیلی رایج نزد روانپزشکان آن دوره پیروی نکرد و خط مشی خاص خود را برگزید که تنها مورد تأیید استادش دُکلرامبو[10] روانپزشک معروف فرانسوی قرار گرفت (3)
نوشتن این رساله او را به روانکاوی سوق داد. پیوند لکان با سورئالیست ها[11] در این ایام بیش از پیش گسترش یافت. وی دوست آندره برتون[12] و سالوادور دالی[13] بود و بعدها پزشک شخصی پابلو پیکاسو[14] نقاش شد (4)
در دهه پنجاه ، لکان در سمینارهای خود ، ایده هایش را در مخالفت مستقیم با روانشناس ایگو صورت بندی کرد. روانشناسی ایگو در سال های پس از جنگ جهانی دوم در ایالات متحده گسترش یافت و به جای تأکید بر انگیزه های ناهشیار که مورد نظر روانکاری کلاسیک بود ، بر شیوه های تقویت سازو کارهای دفاعی ناهشیار تأکید کرد. رودولف لوونشتاین ، روانکاو مربی وی، یکی از بنیانگذاران روانشناسی ایگو بود که در دهه چهل از چنگ نازی ها گریخت.
لکان او را خائن به روانکاری می دانست او با شدت جامعه روانکاوی پاریس SPP مبتنی بر لزوم آموزش پزشکی روانکاوان مخالف بود و روانکاوی را بیشتر با فلسفه و هنر و بعدها ریاضیات هم راستا می دانست تا با پزشکی (5)
در سال 1953 پس از اختلافی که پیرامون روش های تمرین تحلیلی و روانکاوانه پیش آمد لکان و بسیاری از همکارانش »جامعه روانکاوی پاریس» را ترک گفته و گروه جدیدی با نام «جامعه روانکاوی فرانسه» بنیان نهادند. از 1953 تا 1946 در بیمارستان نسبت آن سلسله سمینارهای خود را پی گرفت و طی آن تاریخچه پرونده بیمارانش را مطالعه کرد.
لکان در طول این دوره ها نظریاتش را نوشته و گزیده آن ها در کتاب «نوشته ها» جمع آوری شده است.
لکان در هفتمین سمینار خود با عنوان «اخلاق و آیین روانکاوی» بنیان های اخلاقی روانکاوی خویش را معرفی کرد و بنیان «اخلاق برای زمانه ما» را پی ریزی کرد. در سال 1962 سلسله بحث هایی برای تعیین جایگاه و وضعیت «انجمن بین المللی روانکاوی» در بر گرفت.
در طی این جلسات لکان در مقابل روانکاوان سنتی قرار گرفت. در نتیجه لکان آنجا را ترک گفت و به مدرسه خود با نام «مدرسه فرویدی پاریس» مشهور شد رفت. لکان در دهه 1970 تا اواخر عمر خود به شکل گسترده سمینارهای خود را برگزار کرد و مفاهیم خود را گسترش داد. او در سال 1980 و یک سال پیش از مرگش مدرسه خود را منحل کرد و مدرسه «آرمان فرویدی» را تأسیس کرد. این مدرسه را ژاک آلن میلر مدیریت می کند. ژاک لکان تلاش می کرد تا با استفاده از روش دیالکتیک هگل و زبان شناسی موسوم آرای فروید را بازنویسی کند.
او به نحوی این کار را انجام می دهد که مرزهای روانکاوی را پشت سر گذاشته و روانکاری را با سیاست ، فلسفه ، ادبیات ، علم ، مذهب در می آمیزد. به همین خاطر است که آثار لکان که عمدتاً به شکل سخنرانی هستند بسیار سخت می نماید و سرشار از کنایه هستند. همگان توافق دارند که آثار او سخت خوان است. برخلاف فروید که بسیار منسجم و منظم است لکان نوشته هایش به عنوان مصالح و آشغال نویسی پس می زند (6و7)
لکان با شعار بازگشت به فروید مشهور شد اما این بازگشت نه بازگشت به آنچه فروید گفته بود بلکه بازگشت به هسته انقلاب فرویدی است.
او معتقد بود که فروید نیز در اواخر عمر خود به سمت روانکاوی گرایش داشت فروید در مقاله «طرح کلی از روانکاوی» در سال 1938 چنین می گوید : « روانکاو و ایگو ضعیف شده بیمار باید در صدد اتحاد برآیند تا بر دشمنان یعنی خواسته های غریزی نهادو خواست های اخلاقی قسمت آگاه سوپر ایگو غلبه کند» اما چرا لکان با روانشناس ایگو مخالف بود لکان معتقد است که ایگو سرابی از خودشیفتگی است. چشم و هم چشمی ، حسادت ، رقابت ، تقلید جزء لاینفک ایگو است (8).
وی ابتدا مرحله آیینگی را مطرح کرد و بعد 3 ساحت در روان آدمی را شناخت که شامل امر خیالی ، امر نمادین ، امر واقعی است (9). تأثیرات ژان لکان در حوزه روانکاوی و همچنین فلسفه مشهود است. بسیاری عقیده دارند که پس از لکان روانکاوی مکتب رسمی فلسفه فرانسه شد. اما در حوزه سینما تأثیراتش چشمگیر است. سه ساحت معرفی شده توسط لکان در فیلم ها بازتاب داشته است. همچنین هنرمندان فیمینیسم نیز آرای او را در توضیح اندیشه های خود به کار برده اند. نگاه خیره از جمله مفاهیمی است که در سینما و نقد ادبی به کار رفته است (10)
منتشر شده در شماره 51 روان بنه
فهرست منابع
1- استاواراکاکیس (1999) لاکان و امر سیاسی : ترجمه محمد علی جعفری (1392). چاپ اول ، تهران ، ققنوس.
2- بوبتی ، ریچارد (2001) فروید در مقام فیلسوف ، فراروانشناسی پس از لکان ، ترجمه سیل سمّی (1390) ، تهران ، انتشارات ققنوس.
3- پین ، مایکل (1992) لکان ، دریدا ، کریستوا ، ترجمه پیام یزدانجو (1390). چاپ سوم ، تهران ، نشر مرکز.
4- راباته ، ژان میشل (1384) چرخش لکان به فروید . ترجمه احسان نوروزی ، فارابی ، 16 (1) ، 29-47.
5- ژیژیک اسلاوی (2007) لاکان به روایت ژیژیک. ترجمه فتاح محمدی (1390) چاپ اول ، زنجان ، انتشارات هزاره سوم.
6- کدیور ، میترا (1388) مکتب لکان : روانکاوری در قرن بیست یکم. چاپ دوم ، تهران ، انتشارات ققنوس.
7- ، کرامت (1388) مقدماتی بر روانکاوی لکان : منطق و توپولوژی. چاپ اول ، تهران ، نشر دانژه.
8- موللی ، کرامت (1390) کبانی روانکاوی فروید-لکان. چاپ ششم ، تهران ، نشر نی.
9- هومر ، شون (2005) ژان لکان ، ترجمه محمد علی جعفری و سید محمد ابراهیم طاهاتی (1390) ، چاپ دوم ، تهران . انتشارات ققنوس.
11- Contu .A. driver , M , & jones , C. (2010) Editional : jacues lacan with organization studies . organization studies. Orgnazation . 17 (3) , 307-315.
[2] . Jacques Lacan
[3] . Freud
[4] . Stanislas
[5] . Karl Jaspers
[6] . Martin Heidegger
[7] . Alexandre Kojève
[8] . Hegel
[9]. Rudolf Levanschitt
[10] . Duclarambo
[11] . Surrealists
[12] . André Breton
[13] . Salvador Dalí
[14] . Pablo Picasso
